اگرچه تعاریف متعددی برای واژه «تفسیر» مطرح شده اند، اما چند دیدگاه کلی وجود دارد:

1.     «فهم کلام یا آیات خدا و احوالات آنها» مشترک بین اغلب تعاریف مفسّران (راغب اصفهانی، شیخ طوسی، زمخشری، شیخ طبرسی، زرکشی، فیض کاشانی، حویزی، بحرانی، و طباطبایی) برای تفسیر یا علم تفسیر می باشد[1].

2.     در برخی موارد، تفسیر یا علم تفسیر معادل «کشف مراد خدا» دانسته شده است: «ایضاح مراد الله تعالی من کتابه العزیز»[2]، «علم یبحث عن مراد الله تعالی بقدر طاقه البشریه»[3]، «علم یبحث عن احوال کلام الله المجید من حیث انه یدلّ علی المراد بحسب طاقه البشریه»[4]. به نظر می رسد این تعاریف متأثر از منابع اهل تسنن یا سیطره اصول فقه باشند و اصرار بر کشف مراد جدی خداوند به عنوان هدف مفسّر، موجب پیشروی هرمنوتیستها و نسبی دانستن مراد مؤلف می شود.

3.     تعریف پیشنهادی بابایی «علم تفسیر: دانشی که عهده دار بیان معنا و مدلول ظاهری آیات کریمه و کشف و تبیین مراد خدای متعال از آن است» [5] یا «تفسیر: بیان مفاد استعمالی آیات قرآن و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن بر مبنای ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره»[6] نیز ایرادات بسیاری دارند: زیرا حتماً عاقل به این کار دست می زند و قرآن از خدایِ فراتر از عقل صادر شده است. قیود آخرین زائدند زیرا همه می دانند که مثلاً نمی توان شعر فارسی را با ادبیات عرب شرح کرد و دستور زبان مربوط به آن لغت و زبان لازم است. او در جای دیگری می پذیرد که «تفسیر» مراتب متفاوت و کیفیاتهای متفاوت بیان دارد[7] و تفسیر را «تلاش فکری مفسّر» یا «پژوهشی که مفسّر انجام می دهد» می داند[8].

4.     برخی دیگر تفسیر را «فعالیتی فکری» دانسته که به بیان آیه های قرآنی و مقاصد و مدالیل آنها می پردازد و دانش تفسیر علمی  است که از حیث دلالت قرآن بر مراد خدا به قدر توان بحث می کند[9].

5.     زرکشی تعاریف مختلفی برای تفسیر مطرح کرده اما این تعریف وی از علم تفسیر ایرادات کمتری دارد: «دانشی است که به وسیله آن فهم کتاب خدا (نازل شده بر پیامبر) و بیان معانی و استخراج احکام و حکمتهای آن به دست می آید»[10]. قسمت اول این تعریف مهم است زیرا که تفسیر را «علم فهم» دانسته و فهم؛ فهمِ بشری است. اما قسمت دوم، مربوط به کاربردهای این دانش و زائد است.

6.      حامد ابوزید جایگاه تفسیر و تأویل را مشخص می کند: «تفسیر علمی است که دانشهای مقدماتی برای تأویل را فراهم کرده اما تفسیر نمی تواند به رأی باشد و تأویل مردود مبتنی بر تفسیر نمی باشد [نداشتن رابطه زبان شناختی بین این دو][11].

گفتنی است؛ بیشتر تعریفهای ارائه شده برای تفسیر، به ارتباط بین خدا و بشر توجه نکرده و ایراداتی به درجات مختلف مانند سوگرایی، تقلیل گرایی و تأثیرپذیری از پارادایم غالب (مانند غلبه اصول گرایی و سیطره نقل گرایی) و در مراتب مختلف (هستی شناختی و مفهومی، معرفتی و روش شناختی) دارند. بنابراین، مفسرین و صاحب نظران درباره فلسفه تفسیر قرآن (Philisiohy of Interpreting the Quran) از صواب دور شده اند و به نوعی دچار خطای معرفتی (Epistemic Error) در شناخت کلام و پیام خدا و فهم آن (Hermenutic of Revealation) گشته اند.