جزیره علم

در شگفتم از آیات قرآن؛ برخی چنان انسان را می ترساند گویا تنهای تنها شده ای و برخی چنان امید می دهد که گویا عزیز و خواستنی هستی!

1)        آیه زیر آب پاکی بر دست همه می ریزد آن چنان که نزدیک است ناامید شویم:

الفرقان : 77   قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ

پیامبر [به همه] بگو: اگر دعاهایتان نبود، پروردگارتان به شما هیچ اعتنایی نمی کرد.

-         شرط توجه پروردگار به ما، میزان دعاها و درخواستهایمان از خداست.

-         روایات نیز به گونه ای دیگر توصیف کرده اند: دعا مغز بندگی است (الدعا مُخّ العباده).

-         به عبارتی دیگر، دعا کردن نشانه بندگی است، کسی که دعا به پیشگاه الهی نکند، بنده نیست پس مورد خطاب خدا نیست.

-         خطاب آیه همگان را شامل می شود: بندگان خدا، مؤمنان، مشرکان، ملحدان.

-         این آیه کسی را با لفظ «عبادی» یا «آمنوا» مخاطب قرار نداده بلکه خطاب با ضمیر «کُم» می باشد(یعنی کسی از مردم نبوده که بنده یا مؤمن واقعی باشد)!

2)      در آیه زیر، خدا تخفیف داده و علاوه بر توجه به بندگان، نشانی خود را نیز به دعاکنندگان یادآور می شود:

البقرة : 186   وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‏ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‏ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ

و هنگامی که بندگان من از تو درباره من می پرسند، [پس بگو] راستی راستی من [به آنها] نزدیکم، درخواست دعا کنندگان را آن وقتی که مرا بخوانند، اجابت می کنم، پس از من اجابت دعایتان را بطلبید و به من ایمان آورید شاید که رشد نمایید.

-         مخاطب بندگان هستند یعنی مشرکان و ملحدان از شمول این آیه خارجند.

-         فاعل اجابت دعای بندگان خداست

-         گرچه در ظاهر این آیه هیچ شرطی برای اجابت نیامده اما لیاقت اجابت داشتن یکی از مقدمات اجابت است.

-         به این شرط که فقط خدا را بخوانند و کسی را شریک قرار ندهند زیرا اگر بنده ای در ضمن دعا از خدا، به عیر خدا نیز امید داشته باشد، دعایش بی ثمر می شود (و البته این نحوه دعا بوی شرک می دهد). آیه و لو اشرکت لیحبطنّ عملک و روایات زیادی دلیل این ادعا هستند که حکایت دارند که خدا بهترین شریک است زیرا از سهم خودش در می گذرد و بنده را به شریک خدا وامی گذارد.

-         «دعا کردن» و «پیگیری تا به اجابت رسیدن» و «ایمان آوردن به خدا» مهمترین شرط درک این قُرب می باشند.

3)      آیه زیر کار بر همگان سخت گرفته است:

التحریم : 8   یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى‏ رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ

ای کسانی که ایمان آورده اید، به سوی خدا توبه کنید توبه ای نصوح، نزدیک است که پروردگارتان از لغزشهایتان درگذرد

-         خدا ایمان آورندگان [و نه مؤمنان] را مخاطب قرار داده است پس وعده های این آیه به کسانی که ایمان نیاورده اند و مشرکان و ملحدان نمی رسد.

-         توبه کردن سخت تر از دعا کردن است.

-         توبه نصوح بسیار سخت است: باید هر آنچه از نافرمانی خدا حاصل شده پاک شود: مال غیر برگردانده شود، گوشت و پوست (بافت) روییده از حرام آب شود، . .  

-         خدا وعده ای بر پذیرش توبه نداده بلکه این احتمال هست که بر شما ترحم کند و زشتی هایتان را بپوشاند!

-         پوشاندن زشتی ها برای ایمان آورندگان است نه برای بندگان یا عموم مردم [که در آیه قبل خواسته بود به وی ایمان آورند].

-         البته دریچه ای از امید باز کرده و خودش را با وصف «ربّکم» توصیف کرده زیرا قرین به رأفت و مهربانی است (نسبت به «الله»)

4)      در آیه از سوره دعوتی همگانی است برای ناامید نشدن:

الزمر : 53   قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ

ای بندگانی که اسراف کرده اید در ضرر زدن به نفس خودتان، از رحمت خدا ناامید نشوید، همانا خدا گناهان را یکجا می بخشد، راستی راستی که او بسیار بخشنده و [به طور خاص] مهربان است.

-         خطاب به بندگان است یعنی همه را شامل می شود [به جز مشرکان و ملحدان]

5)      آیه  زیر بسیار مهم و راهگشا و امید بخش است:

النساء : 64   وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً

و اگر کسانی که بر نفس خود ظلم کرده اند، نزد تو [پیامبر] بیایند و [در حضور تو] از خدا طلب بخشایش کنند و پیامبر نیز برای آنها طلب بخشایش کند، همانا، خدا را بسیار توبه پذیر و [به طور خاص] مهربان می یابند.

-         این آیه به صراحت از توانایی شفاعت پیامبر در حق بندگان در پیش خدا سخن می گوید.

-         رو زدن به پیامبر و شفیع گرفتن وی در پیشگاه الهی، نوعی ایمان است چه اسماً مسلمان شده باشد یا مسلمان نباشد [اگر غیر مسلمان پیامبر اسلام را شفیع قرار دهد، برایش نتیجه خواهد داشت ولی چقدر؟].

-         نتیجه این نوع از دعا کردن نیز بسیار متفاوت از دیگر دعا کردن ها می باشد: در این آیه خدا نمی گوید که توبه را می پذیرد، و اصلاً اجابت به واسطه شفاعت پیامبر نیازی به اراده الهی برای پذیرش توبه ندارد زیرا از فعل «وجدوا» استفاه کرده که فاعلش خود دعاکنندگان و استغفار کنندگان می باشند، یعنی با شفیع کردن پیامبر و استغفار آنها، خودبخود توبه پذیرفته و دعا مستجاب و نتیجه حاصل شده است.

-         شرط این کار هم استغفار توسط خودشان و توسط پیامبر می باشد که این کار سهل الوصول می باشد.

-         این آیه امکان شفاعت گرفتن مکرر از پیامبر را ممکن ساخته است زیرا «توابّاً» صیغه مبالغه است یعنی بسیار توبه پذیر یکی و دو بار و چندبار نیست ! [این درگه ما درگه نومیدی نیست][صدبار اگر توبه شکستی بازآ]

آری، خدا می خواند و می خواهدت!

نوشته دکتر سید مهدی موحد ابطحی در دوشنبه 8 اردیبهشت 93