جزیره علم

هویت

انسان آخرین نسخه از موجودات مختار روی زمین به نام بشر می باشد که برخلاف ابناء بشر ماقبل آن، آغاز آفرینش انسان از گِل بود و بشری به نام آدم آفریده شد. بنابراین، انسانهای موجود بر زمین از بنی آدم هستند[1]. این که چرا خدا خواست انسان دو جنسی باشد یا خلقتش منحصر به فرد باشد، می تواند به شناخت کامل از عملکردها و نقشهای انسان، هویت او، و هدف غایی از آفرینش وی منجر گردد.

عملکرد، نقش، مسئولیت

هرچیزی یک نقش دارد: عملکرد اصلی هر موجود یا تکلیف وی که انتظار می رود برای آن ساخته شده که اگر انجام ندهد، می تواند مؤاخذه شود[2]. هر موجودی هویت مشخص و در نتیجه یک سری عملکردها و یک نقش دارد  (که هویت اصیل وی را نشان می دهد) پس هرچه بیشتر این هویت را نشان دهد تکامل می یابد/ارتقاء می یابد. تسهیل در انجام عملکرد و ایفای نقش نیز موجب مسئولیت پذیری و تعهد بیشتر می گردد. به طور کلی، می توان عملکردهای موجود را با تنبیه یا تشویق و در راستای تضعیف یا تقویت ایفای نقش تحت تأثیر قرار داد.

هویت

«ادراکی در فرد است که به تدریج کامل شده و شناختی از خود برای فرد بوجود می  آورد». برای هر موجودی، یکی شدن با هویت اصیل خود یک ارزش فطری (دینی، انسانی، حیوانی) است. چون ایفای نقش توسط موجود به وی و عملکرد وی مشروعیت می بخشد، اگر نقش خود را انجام ندهد (اجباراً یا اختیاراً)، مشروعیت وی زیر سؤال می رود و این موجب بحران هویتی یا تغییر در هویت می گردد. پسر و دختر مساوی نیستند، مرد و زن نیز مساوی نیستند، مرد همان پدر نیست و زن همان مادر نیست. چرا؟ چون جسم آنها متفاوت است، روحیات، عواطف، نفسانیات، و مقوله های بسیاری دیگر دارند که متفاوتند. همه این تفاوتها به خاطر این است که:

1.           هویت متفاوتی دارند.

2.          هویت زن فقط با مرد تکمیل می شود و کمال می یابد (مهمترین عملکردها و نقشهایش وابسته به ارتباط خاص با مرد است)[3].

از نظر اسلام، هویت اصلی انسان فطرت اوست. همه قوانین شریعت نیز بر اساس ابعاد مختلف هویت انسان (هویت تکوینی فرد، هویت جنسی زن یا مرد، هویت دینی (الهی) فرد مکلّف، و هویت جمعی هر فرد به عنوان یک عضو جامعه اسلامی) بنا شده اند که همگی به دنبال این هدف کلی و غایی هستند تا «جامعه ای یکپارچه دینی بسازند». این جامعه یکپارچه دینی (أمت واحده) هویتی جدید دارد که به ایفای نقش جدید (تجلی صفات الهی) می پردازد. تقویت ساختار خانواده موجب مولد شدن (انجام عملکرد و نقش هر یک از اجزاء) خانواده و پویایی جامعه می گردد. به همین خاطر، اسلام از زن و شوهر تکالیف متفاوتی خواسته است تا زن مجبور نشود برای به دوش کشیدن نقشهای مردانه (نان آوری، قیمومیت، . . ) هزینه زیادی بپردازد و برعکس. یعنی زن یا مرد هریک باید هویت زنانه یا مردانه خود را داشته باشند تا زن مؤمنه یا مرد مؤمن واقعی باشند (یعنی تمایز جنسیتی الزامی است).

ابعاد هویت

هویت چند جزء دارد: هویت تکوینی (جسمی/بیولوژیکی)، هویت روانی (روحی-عاطفی)، هویت جنسی، هویت اجتماعی(فرهنگی)، هویت دینی. این اجزاء به تدریج تکامل می یابند تا سرمنشأ ایفای نقش و عملکردهای موجود شوند. به طور مثال، هویت جسمیِ دخترانه یا پسرانه در زمان لقاح اسپرم و تخمک آغاز می گردد، سپس در دوران دوران جنینی و تحت تأثیر عمکرد ژنها و هورمونهای بدن قرار می گیرد و در نهایت پس از بلوغ به تکمیل می شود[4].

کارکردهای هویت

1.        هویت انسان متجلی کننده هدف است: تجلیِ هدف خداوند از خلقت او.

2.        هویت روابط اجتماعی و فردی را ترسیم و تعیین و جهت دار می کند. روابط فردی و اجتماعی اصیل نیز ارزش ساز هستند

3.        هویت مسئولیت به دنبال دارد.

4.        هویت حقوق به دنبال دارد.

5.        هویت سازی منجر به دینداری می شود زیرا دین فطری است و رجوع به اصل می کند.

مسخ هویت، بی هویتی

هرگونه جابجایی در عملکردها و نقش یک موجود می تواند به عنوان انحراف در ماهیت یا مسخ هویت نامیده شود.

چرا دختران/پسران بی هویتند؟ سرگردانند؟ چون زمانی برای آنان فرارسیده که مسئولیت جدیدی داشته باشند و نقش جدید را ایفا کنند اما نمی دانند یا نمی توانند، به همین خاطر نوعی تناقص و پوچی و بیهودگی احساس می کنند.

انتشار در جزیره علم در تاریخ 10/10/93 توسط دکتر سیدمهدی موحدابطحی