خفگی با دود و گاز کربنیک

(مسمومیت استنشاقی)

دود ناشی از سوختن (گازهای سمی، گاز سوخت، دود و آتش بخاری، گاز احتراق موتورها، دود حاصل از انفجارات یا آتش سوزیهای بزرگ) گازهایی بسیار سمی مانند مونواکسید کربن(گاز کرینک)، هیدروژن سولفوره، فُسژِن، گاز تتراکلریدکربن و چندین گاز دیگر دارد. دلیل اصلی مرگ افراد درحادثه های اتش سوزی خفگی ناشی از دود می باشد و نه سوختگی.

گاز کربنیک در اثر احتراق ناقص مواد آلی و تجزیه آنها مثل ذغال و چوب، ازدحام در اطاقهای در بسته و پر دود , محلهای شلوغ با پنجره های بسته به وجود می آید.اکسید دوکربن گاز خطرناک بی بو و بی رنگی است که موارد مسمومیت با آن در کشور ما بخصوص در فصل زمستان زیاد دیده میشود. آتش منقل، کرسی، اجاق، تنور، بخاری و چراغ نفت سوز در اطاقهای دربسته باعث مسمومیت با آن می گردد . مقدار گاز کربنیک در هوا خیلی کم است و اگر در هوای تنفسی به ده درصد برسد ایجاد علائم شدید و قطعی خفگی می نماید. نیمی از خفگی های با این گاز می میرند.

آسیب شناسی

منواکسیدکربن به جای اکسیژن پیوند کووالان با هموگلوبین به وجود می آورد که نمی تواند در گردش خون ریوی و در حضور اکسیژن از آن آزاد شود (میل ترکیبی 250 برابر بیشتر از اکسیژن)، ظرفیت اکسیژن رسانی به بافت سریعاً افت می کند، و خفگی شیمیایی عارض می شود. دی اکسیدکربن هم توسط هموگلوبین و هم توسط پلاسمای خون منتقل می شود. هردو از جفت عبور کرده و وارد جریان خون جنین می شوند. نیمه عمر co در خون با هوای معمولی 5 ساعت، با تجویز اکسیژن 100% 5/1 ساعت، و با اکسیژن پرفشار نیم ساعت است. 8% خفگی ها ادم ریه می گیرند که نیمی از اینها می میرند.

علائم خفگی
اولین علامت خفگی حاد عبارتند از: سردرد شدید، سرگیجه، احساس صدا در گوش، و سُستی.

به تدریج علائم پیشرونده بروز می کنند: ریزش عرق، استفراغ، تاری چشمها، حالت خفقان، کبودی نوک انگشتان دست و پا و لبها، لرز.

آخرین علامتِ خفگی اغما می باشد که به مرگ می انجامد.
کمکهای اولیه

1.      به حالت خمیده یا سینه خیز وارد محل حریق شوید یا از آن خارج گردید(دودها گرم است و به سمت بالا حرکت می کند).

2.      ابتدا باید مصدوم را به هوای آزاد منتقل کنید (سرعت انتقال اهمیت دارد زیرا ممکن است هنوز اثر گاز در محل از بین نرفته و باعث مسمومیت بیشتر بیمار و یا نجات دهنده گردد).

3.      کروات، یقه، کمر بند، و ... مصدوم را باز نمایید تا به آسانی تنفس کند.

4.      در صورت نیاز، تنفس مصنوعی را شروع نمایید(این کار را می توان تا مدتی طولانی ادامه داد).

5.      چنانچه مصدوم دچار ایست قلبی است، ماساژ قلبی ضروری است(در صورت انتقال مصدوم، تنفس مصنوعی ادامه یابد).

6.      مصدوم را گرم نگهدارید.

7.      بیمار را فورا به مرکز مجهز انتقال دهید (برای اکسیژن 100% و ترجیحاً با چادر اکسیژن، تزریق سرم وریدی و خوراکی، تجویز ضد درد و آرامبخش، درمان سوختگی، داروهای ضد اسپاسم برونش مانند آمینوفیلین و اپی نفرین، تزریق کورتون در ناراحتی شدید تنفسی یا مسمویت شدید)

برگرفته از

جزوه بهداشت و کمکهای اولیه. نوشته موحد ابطحی، مهدی. دانشگاه فرزانگان. 1391

در سرمازدگی چه کنیم؟

سرمازدگی

هیپوترمی               

سرمازدگی؛ مجموعه آسیبهای بدنی ناشی از افت دمای بدن به زیر 35 درجه (هیپوترمی) می باشد که علل مختلف دارد: مصرف الکل، برخی داروها، غرق شدن در آب، افت قند خون به کمتر از 60، سوختگی شدید، بیماریهای التهابی وسیع پوست، ضربات. عوامل متعددی (مانند خیس بودن لباس و بدن، وزیدن باد، خستگی، کمی چربی زیر پوست) تبادل گرما و در نتیجه شانس بروز هیپوترمی را افزایش دهند. نیمی از آنهایی که در آب سرد 5 درجه افتادند، طی یک ساعت مرده اند. به همین خاطر برای کاستن از تبادل گرمای بدن با آب، باید فرد غوطه ور دست و پای خود را به داخل شکم جمع کند و مانند جنین در شکم مادرش قرار گیرد تا دمای بدنش دیرتر کاهش یابد. در آوردن لباسهای خیس ورزشکاران یا عرق کرده ها تبادل گرمای بدن با محیط اطراف را بیشتر کرده و به هیپوترمی و حتی مرگ می انجامد.

آسیبهای سرما:

سرما باعث انقباض رگها (عدم خونرسانی موضعی و لخته شدن)، تخریب پایانه عصبی (فلج سرما)، و یخ زدن آب بین سلولی و سپس درون سلولها و سپس آب ترکیب شده با مواد دیگر (از کار افتادن غشاء، خروج محتویات، و مرگ سلول) می شود.

یخ زدگینشانه شدت آسیب است: ابتدا در انگشتان، گوشها و بینی و گاهی در نشیمنگاه، شکم، ناحیه تناسلی یا تمام دست و پا می باشد (زیر برف مانده، راهپیمایی طولانی با اسب). یخ زدگی باعث تورم و کبودی، و در صورت تماس با گرما؛ باعث سوز و خارش، ترک برداشتن و ایجاد زخمهای دیرجوش می شود.

علائم افت دمای بدن

آغاز: بیقراری، افزایش تعداد ضربان و فشارخون، لرز

ادامه: گیجی، سردی پوست، لرز و انقباض مکرر عضلانی که شدیدتر می شود، ناتوانی در سرفه، عدم واکنش به محرکات، بی نظمی قلب

پایانی: سفتی عضلانی، بیهوشی، فیبریلاسیون بطنی، چوب شدن، مرگ

افراد سرما زده معمولاً در مرحله پایانی یافت می شوند. البته ممکن است دمای بدن به زیر 20 درجه هم برسد که به دلیل وقفه تنفسی و وقفه عضلانی و در نتیجه کبودی پوست (خاکستری رنگ)، مصدوم به ظاهر مُرده به نظر آید اما هنوز زنده است.

عوارض سرمازدگی

خطر فیبریلاسیون بطنی (انقباضات ضعیف و زیاد بطنهای قلب) در فردی که دمای بدنش افت کرده بسیار بالاست. به همین خاطر، باید از احیاء غیر ضروری، اقدامات تهاجمی، اقداماتی که ضربان فرد را افزایش دهد، برخورد تند با مصدوم و .... پرهیز کرد. شایعترین علت مرگ فردی که دمای بدنش افت کرده؛ اختلال ریتم ظربان قلب و شوک همودینامیک (به هم خوردن تعادل مایعات و الکترولیتها) می باشد.

کمکهای اولیه در سرمازدگی

1.      انتقال به محیط گرم

2.      احیاء قلبی-ریوی:

a.     ممنوع است: اگر تنفس خودبخودی بیشتر از 4 بار در دقیقه دارد، نبض لمس می شود، دمای بدن (از مقعد) بیشتر از 28 درجه است.

b.     انجام شود: اگر نبض و تنفس خودبخودی ندارد، دمای بدن (از طریق مقعد) کمتر از 28 درجه است.

3.      درآوردن لباسهای خیس

4.      گرم کردن با پتو: 3/0 تا 1 درجه در ساعت گرمتر می کند (گرم کردن سریع مصدوم با دمای کمتر از 32 درجه با پتو برقی یا در وان گرم دما را سریعتر کم می کند ولی بسیار دردناک بوده و خطر بی نظمی قلب دارد اما تزریق مایعات گرم به داخل شکم یا قفسه سینه این خطر را ندارد).

5.      تجویز اکسیژن 100 درصد (گرم و مرطوب)

6.      ماساژ دادن عضو سرمازده ممنوع است.

7.      تجویز مایعات وریدی و خوراکی گرم: محلول قندی-نمکی به همراه گلوکز

8.      انتقال سریع به بیمارستان (به ویژه اگر عملیات احیاء انجام شده باشد)

برگرفته از

جزوه بهداشت و کمکهای اولیه. نوشته موحد ابطحی، مهدی. دانشگاه فرزانگان. 1391

آیا بلوغ دختر و پسر فرآیندهای متفاوتی هستند؟

آیا ملاحظات انتخاب دختر با انتخاب پسر متفاوت است؟

آیا تفاوت سن به تکلیف رسیدن دختر و پسر منشأ تکوینی هم دارد؟

نگاهی به نوشتار زیر برخی سؤالات را جواب می دهد:

بلوغ دختران تفاوت اساسی با بلوغ پسران دارد:

• تولید سلولهای زایای جنسی نر و ماده طی عملیاتی انجام می شود که «تقسیم میوز» (myosis) نامیده می شود. در این تقسیم، از سلولهایی با 46 کروموزوم، سلولهایی با 23 کروموزوم حاصل می شود تا در فرآیند لقاح بتوانند با هم ترکیب شده و سلول تخم (نطفه انسان جدید) را بوجود آورند. ژنهای هر سلول در هسته آن قرار دارند که از ماده DNA تشکیل یافته است (رشته ای از دو زنجیره از بازهای آلی که در موقع تقسیم به صورت بسته های مشخصی به نام کروموزوم در می آید).
  

• تقسیم میوز در تخمدان دختران وقتی آغاز می شود که آنها جنینی 6 هفته در شکم مادرشان بوده اند. اما میوز تخمک متوقف می شود و تا زمانی که اسپرم با تخمک لقاح ننماید، متوقف می ماند. وقتی اسپرم وارد تخمک شود، هسته در حال تقسیم میوز آن فعال شده و مراحل باقیمانده میوز انجام می شوند. این زمان بسیار طولانی است به ویژه اگر زنی در سنین بالا باردار شود.
  
• تقسیم میوز در پسران (برای تشکیل اسپرم) فقط حدود 74 روز به طول می انجامد.
  
• متوقف ماندن میوز، هسته تخمک را در معرض عوامل متعدد آسیب رسان به مدت طولانی قرار می دهد (عوامل تغذیه ای، روحی، روانی، تربیتی، فیزیکی مانند امواج و اشعه ها و میدان مغناطیسی و ....، هورمونی، داروها، و ...).
  
• از این تفاوت می توان به اهمیت توصیه معصومین علیهم السلام در انتخاب و گزینش همسر پی برد. تفاوت فرآیند بلوغ در دختران و پسران نشانه تفاوت تکوینی در عملکردها  (Function) و نقشهای (Role) پسران (مردان) و دختران (زنان) می باشد.

برگرفته از جزوه بهداشت و کمکهای اولیه. نوشته موحد ابطحی، مهدی. دانشگاه فرزانگان. 1391

دکتر سید مهدی موحد ابطحی

مرکز پژوهشهای اسلامی - پزشکی بصیر

شوک (Shock)

تعریف شوک

«اختلال در خون رسانی به بافتهای بدن به دلیل افت حجم مایع داخل عروق، یا ناکارآیی قلب، یا نارسایی عروقی» را شوک می نامند. در نتیجة شوک؛ فعالیتهای حیاتی بدن مختل می شوند.

انواع شوک

شوک از دست دادن خون و مایعات داخل عروقی[1]

شایعترین نوع شوک است. شایعترین علت این شوک؛ خونریزی است و شایعترین علت خونریزی منجر به این شوک؛ ضربه های مغزی و خونریزی گوارشی است. علل دیگر آن عبارتند از: تهوع، استتفراغ، اسهال، سوختگی، پریتونیت، دیابت بی مزه، ادرار زیاد. پوست سرد است.

از دست دادن ناگهانی (جبران نشده) 20% از حجم داخل عروقی (معادل 1 لیتر خون در یک فرد بالغ) موجب شوک هیپوولمیک می شود.

شوک نارسایی قلب[2]

علت آن؛ ضعیف شدن پمپاژ قلب است که معمولاً به دنبال سکته قلبی روی می دهد. این شوک وقتی اتفاق می افتد که حدود 40% از عضله قلب از کار بیافتد. علل دیگر این نوع شوک عبارتند از: مشکل دریچة قلب، آمبولی وسیع ریوی، آریتمی شدید...... «پوست سرد است».

شوک اختلال توزیع خون و مایعات بدن[3]

نفوذپذیری و خاصیت انقباضی عروق به ویژه مویرگها مختل می شود و توزیع گردش خون به هم می ریزد. سه نوع اصلی دارد:

-       عفونی (سپتیک): باکتریها در خون و بافتها منتشر شده و تکثیر می یابند که باعث به هم خوردن نفوذپذیری جدار عروق، اتساع رگها، خروج مایع از خون به بافتها، و افت عملکرد قلب و دیگر دستگاهها می شوند. شوک توکسیک نوع ویژه ای از شوک عفونی است که توسط استافیلوکوک بوجود می آید.

-       حساسیتی (آنافیلاکتیک): واکنش حساسیتی شدیدی به دارو یا ماده ای خاص (مانند نیش زنبور) روی می دهد. علائم آن عبارتند از: کهیر منتشر، احساس گر گرفتگی، اسپاسم مجاری تنفسی، ادم حلق، افت ناگهانی فشار خون، افت هشیاری، ادم منتشر و تشنج. پوست گرم است.

-       دارویی: به دنبال مسمومیت شدید با برخی داروها اتفاق می افتد که خاصیت گشاد کنندگی عروق، تضعیف کننده دستگاه عصبی مرکزی، یا ضد آدرنال داشته باشند.

غش (سنکوپ)[4]

غش یا سنکوپ یا شوک عصبی به خاطر فعال شدن سیستم پاراسمپاتیک (از طریق عصب واگ) و تضعیف سیستم سمپاتیک بوجود می آید. عامل آن؛ ترس، هیجانات، شنیدن خبرهای ناگوار یا خوش، ... می باشد.

مراحل شوک

1. در مرحله ابتدایی، مکانیسمهای جبرانی بدن می توانند با افت گردش خون بافتی مقابله کنند، ضایعه و تخریب سلولی ناچیز است، و با درمان صحیح و سریع عارضه ای به جا نمی ماند. مهمترین هدف، شناختن علائم پیش درآمد شوک می باشد تا در مراحل اولیه (شوک جبران شده یا برگشت پذیر) درمان گردد.
   

مکانیسمهای جبرانی عبارتند از: افزایش ضربان قلب(تندی ضربان، نبض ضعیف)، انقباض عروق (پوست سرد)، افتادن (برای رسیدن خون به مغز)،

علائم شوک عبارتند از:

a.      افت فشارخون: کمتر از 85 میلیمتر جیوه در شوک کاردیوژنیک، کمتر از 90 میلیمتر جیوه در دیگر شوکها ( زیرا ممکن است به خاطر جبران، فشار خون افزایش یابد). ممکن است در حالت ایستاده افت فشار داشته باشد اما در حالت خوابیده یا درازکشیده عادی باشد(بیش از 20 میلی متر تفاوت فشار یا 20 بار ضربان به نفع شوک است)

b.      ضربان تند یا کند

c.       تغییر ناگهانی عملکرد مغزی (مانند بیقراری، اضطراب، افت هوشیاری، کوما)(معمولاً علائم یکطرفه عصبی ندارند).

d.      افزایش غلظت ادرار تا کاهش دفع ادرار(اولیگوری).

e.      علائم پوستی:

                              - سرد و مرطوب (به دلیل فعال شدن سمپاتیک)

                              - گرم و خشک در شوک عفونی

                              - رنگ پریدگی، سپس  سیانوز و لکه لکه شدن با حاشیه های بنفش

f.       تشنگی

2.       در مرحله بینابینی، اختلال سلولی و میکرو سلولی بوجود می آید که با درمان مناسب و سریع عارضه ای جدی به جا نمی گذارد. علائم آن بر حسب نوع شوک متفاوتند اما هوشیاری نیز افت کرده، مردمکها گشاد شده، و بدن سرد است.

3.       در مرحله نهایی(برگشت ناپذیر)، تخریب و نکروز سلولی و بافتی آشکار است که با درمانهای شدید نیز اصلاح نمی شود و به سمت مرگ پیش می رود. میزان مرگ و میر این مرحله بالاست (80 تا 90% در شوک قلبی و 40 تا 80% در شوک عفونی). علائم آن بر حسب نوع شوک متفاوتند اما به خاطر شدت آسیب، علائم مشترکی نیز پیدا می کنند.

اقدامات اولیه در شوک

1. بالاتر نگهداشتن پاها از سطح قلب (چون عروق 7 لیتر گنجایش دارند ولی فقط 5 لیتر خون در بدن هست، همه رگها کاملاً باز نیستند تا خون به درستی توزیع یابد. با این کار، خون داخل عروق پاها به گردش خون قلب و ریه و مغز وارد می شود)

2. باز کردن مجرای هوا

3. کنترل خونریزی

4. کنترل علائم حیاتی و وضعیت بالینی

5. باز کردن تنگی لباس در گردن و سینه و کمر

6. گرم نگهداشتن بیمار (در غیر از شوک عفونی)

7. رگ گیری

8. اکسیژن رسانی

9. تزریق مایعات (به جز در برخی موارد شوک قلبی که پیش بار قلب زیاد باشد)

10. استفاده از داروهای لازم

11. انتقال به مرکز مجهز

موحد ابطحی، مهدی. جزوه بهداشت و کمکهای اولیه. دانشگاه فرزانگان. 1391

دکتر سید مهدی موحد ابطحی

مرکز پژوهشهای اسلامی - پزشکی بصیر

سکته مغزی (STROKE)

تعریف: از کار افتادن ناگهانی برخی از قسمتهای مغز.

علت: برای سکته مغزی، دو مکانیسم اصلی وجود دارد:

1) نرسیدن خون به بافت مغز (ایسکمی) مثلاً در تصلب (گرفتگی) عروق، غلظت خون،

2) خونریزی در بافت مغز مثلاً در پرفشاری خون، ضربه به سر،

علائم بر حسب ناحیه مبتلا متفاوت اند اما بین سطح آسیب و علائم سکته مغزی می توان رابطه ای یافت:

نیمکره راست: ضعف یا فلج طرف چپ، اختلال بینایی، اختلال در درک بالا و پایین یا عقب و جلو یا عمق(مشکل در گره زدن، لباس پوشیدن)، اختلال در فهم نقشه، نداشتن حافظه کوتاه مدت، نادیده گرفتن طرف چپ، مشکل در قضاوت،

نیمکره چپ: ضعف یا فلج طرف راست، مشکل در خواندن یا صحبت کردن یا مقایسه کردن، کندی حرکات، مشکل در آموختن یا یادگیری جدید، نیاز به بازخورد بیشتر برای پایان دادن به یک کار.

مخچه: ناتوانی در قدم زدن، عدم حفظ تعادل، سرگیجه، سردرد، تهوع، استفراغ

مغز میانی: اختلال در تنفس یا ضربان قلب یا تنظیم دمای بدن یا تعادل یا هماهنگی اندام، ضعف یا فلج دوطرفه اندام، اشکال در جویدن یا بلعیدن یا صحبت کردن، تاری دید.

سکته خفیف   Transient Ischemic Attack (TIA)

سکته خفیف یا حملة گذرای ایسکمیک؛ «اختلال موقت در خونرسانی به مغز» است که علائمی شبیه سکته مغزی دارد که فقط چند دقیقه تا چند ساعت طول می کشند، حتی ممکن است خود فرد نیز متوجه آن نشود. اهمیت آن در این است که نشانه مهمی برای وقوع سکته مغزی در آینده می باشد. ممکن است بیمار قضیه را چنین توصیف کند:

«می خواستم صورتم را بشویم، نفهمیدم چی شد و افتادم اما خودم را نگه داشتم».

«داشتم از جا بلند می شدم، ناگهان چشمهایم سیاهی رفت».

کمکهای اولیه در سکته مغزی

1. بیمار را ارزیابی کنید:

a)      یکی از اندام را تکان نمی دهد.

b)     صورتش شل شده است.

c)      صحبتش مشکل دارد.

2. از بیمار بخواهید:

a)      فوت کند، لبخند بزند، ابروها را بالا بیاندازد (آسیب عصب صورت)

b)     دست یا شانه ها را بالا بیآورد، راه برود (آسیب ناحیه حرکتی اندام)

c)      جمله ای ساده از او بپرسید(اسم؟ شغل؟.....)(آسیب ناحیه تکلم)

d)     زبانش را بیرون بیاورد یا تغییر شکل بدهد(آسیب ناحیه عضلات زبان)

3. علائم حیاتی را کنترل کنید (کنترل فشار خون)

4. بیمار را هرچه زودتر به بیمارستان برسانید.

موحد ابطحی، مهدی. جزوه بهداشت و کمکهای اولیه. دانشگاه فرزانگان. 1391

نوشه های مرتبط:

علائم حیاتی