جزیره علم

1426سال پیش، آخرین ساعت عمر آخرین پیامبر را بازخوانی می کنم تا زنگار از این صفحه روزگار زدایم :بیست و هشتم صفر سال یازده هجری، مرکز شهر پیامبر، حجره اختصاصی آخرین پیغمبر. آخرین فرستاده خدا آخرین لحظات حضورش میان مردم را تجربه می کند، آخرین سخنان از آخرین رسولان شنیدنی و ماندنی است. کیست که نخواهد؟

چه باید می شنیدیم؟

صدای تاریخ در هیاهوی زمانه گم نمی شود! تاریخ به سینه خویش ثبت و ضبط کرد آن لحظاتی را که آخرین پیام رسان وحی الهی آخرین دقایق لحظات زندگانی را در میان جمعی منافق و مسلمانی تجربه می کرد.تاریخ نوشت و آن سینه پر شد از کینه و سرنوشت.

چه می خواست؟

پیامبر رحمت بر همه جهانیان است اما چنان تب دارد که گاه به هوش و گاه مدهوش. اکنون هشیار گشته، چشم گشوده و خواست اندرزی بنگارد تا بنویسد چیزی را که امت او پس از وی گمراه نشوندو از ره به در نگردند.او درخواست کرد: قلم و دواتی برایم بیاورید.

چه کردند؟

تاریخ سکوت نکرد، همه گفته ها را به سینه سپرد، کینه ها را فشرد، خشمها را فروخورد. سینه تاریخ سنگین شد، نه از ستم ستمکاران، که از ناگفته های زمان، از گفته های مردمان و از کرده های نامردان.

گوینده از فرمان پیامبر سرپیچیده، خود را از اردوگاه سپاهیان شتابان به میان مسلمانان رسانده و آخرین لحظات آخرین پیامبر را لحظه شماری می کند، اما برای چه؟! درشتگویی دشنام گو، چنان دهن باز کرد که صفحه روزگار را تیره و تار کرد:

این مرد یاوه می گوید! ! ! ! ! ! ! ! ! ! 

«إنّ هذا الرجل لیهجر»

هیاهو بالا گرفت، داد و بیداد از گوشه و کنار برخاست، فریادها در گوش پپیچید، صدای پیامبر در میان هیاهو گم شد. در سویی؛ رگها برجسته، چهره ها افروخته، و چشمها دوخته، آرزوها نزدیک گشته. . . در سوی دیگر؛ دیده ها گریان، اشکها دوان و سینه ها سوزان، دلها لرزان، لبها گزیده بر دندان، امیدها پر کشان. . . . . 

تاریخ این گفته را به سینه سپرد، انباشته از ناگفته ها و کرده ها اما از خاطر روزگار نبرد. این گفته بر سینه اش سنگینی می کند، چرا؟ مگر چه شد؟!

به استدلال زیر توجه کنید:

الف) خدا دستور داده پیامبر را نه با نام بلکه با لقب و با احترام و رعایت ادب سخن گفته و صدا زنند.

ب) فردی پیغمبر اسلام را برخلاف فرمان خداوند، پیامبر نخوانده و دشنام می دهد.

ج) هر فرد و مسلمانی که منکر نبوت و رسالت پیامبر اسلام شود، مرتد (کافر) گشته است.

نتیجه) یاوه گوی روز آخر زندگانی پیامبر، کافری مرتد شد.

حال مستندات قضایای استدلال فوق را بررسی می کنیم:

الف) بنا بر دستور مستقیم خداوند به مردم، سخن گفتن با پیامبر اسلام نبایست همانند سخن گفتن مردم با یکدیگر باشد:

- ایشان را با لقب بخوانند و نام ببرند مانند «رسول الله»، «نبی الله»، «رحمه للعالیمن»، «ابالقاسم». .

- از پشت درب و دیوار او را صدا نزنند.

- صدایشان را بلندتر از صدای وی ننمایند.

آیات 1 تا 5 سوره حجرات به صراحت چنین بیان می کنند: یا أیها الذین ءامنوا لاتقدموا بین یدى الله و رسوله و اتقوا الله إ ن الله سمیع علیم (1) یـا أیـهـا الذیـن آمـنـوا لا تـرفـعـوا أصـوتـکـم فـوق صـوت النـبـى و لاتـجـهـروا له بالقول کجهر بعضکم لبعض أن تحبط أعملکم و أنتم لا تشعرون (2) إن الذیـن یـغـضـون أصوتهم عند رسول الله أولئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوى لهم مغفرة و أجر عظیم (3) إن الذین ینادونک من وراء الحجرت أکثرهم لایعقلون (4) و لو أنهم صبروا حتى تخرج إلیهم لکان خیرا لهم و الله غفور رحیم (5).

آیه 63 سوره نور نیز همین مطلب را می رساند:  لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ.

ب) تاریخ ثبت کرده این جمله را در چنان لحظه ای: «إنّ هذا الرجل لیهجر»و گوینده آن سخن درشت و زشت را که «عمر» نام داشت (فرزند پنداشته ای از خطّاب). او اشاره می کرد به پیامبر با ضمیر اشاره و نه با نام یا القاب ایشان، نامیدن «مرد» به جای نامیدن «پیامبر یا القاب وی» بیانگر بی ایمانی به مقام نبوت و رسالت ایشان بود. از طرف دیگر،نسبت دادن یاوه گویی به پیامبر اسلام درست نیست. بنابر آیات متعدد، پیامبر هیچ صوت و سخنی از لبانش شنیده نمی شد مگر این که سخن وحی بود و سخنی برحق: مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمْ وَمَا غَوَى. وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَى. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَى (آیات 2 تا 4 سوره نجم). حتی در آخرین لحظات عمر در میان تب و هشیاری و مدهوشی، سخنی ناحق نگفت.» نسبت دادن این مطلب به پیامبر نشانه کافر شدن به قرآن و رسالت و نبوت است.

ج) اجرا نکردن دستورهای خداوند یا دستورات پیامبر اسلام موجب عصیان و گناه و بلکه کفران است: «بدیهى است اگر اینگونه اعمال به قصد توهین به مقام شامخ نبوت باشد موجب کفر است و بدون آن ایذاء و گناه زیرا کفر علت حبط (از میان رفتن ثواب عمل نیک ) مى شود» (تفسیر نمونه).تمرد و سرپیچی از اجرای خواسته ها و دستورات پیامبر نیز موجب کفران و معصیت و از بین رفتن اعمال نیک می گردد.بی ایمانی به نبوت و رسالت یعنی همان کافر شدن و از دین خارج گشتن (ارتداد یا مرتد شدن). مرتد از دین دو گونه است: آنکه زاییده خانواده ای مسلمان باشد و منکر نبوت یا رسالت پیامبر شود، «مرتد فطری» نام گیرد اما آنکه از خانواده ای غیرمسلمان زاده شده و پس از بلوغ به اسلام گرویده سپس منکر نبوت یا رسالت پیامبر گردد، «مرتد ملی» نام دارد. اولی را بلافاصله اعدام کنند و دومی را سه روز مهلت دهند که اگر توبه نکرد، اعدامش کنند (درباره ارتداد بیشتر بدانیم)

خلاصه و نتیجه گیری

آن یاوه گو (عمر فرزند منسوب به خطّاب) پیش از فوت پیامبر، کافر گشت و از دین اسلام خارج شد.

Human Rights and Guidance

Mahdi Movahed-Abtahi

I reread a historical event happen in the 7^th century in Karbala, Iraq, where Imam Hussain -the prophet grandson- attended his enemies to avoid killing him, and to live their humanity –if has remained- through giving to drink six mounts baby.

In social epistemology, we analyse people`s activities to answer these questions:

How much people have right to be guided?

Does it relate with varying degree of cognitive capacities?

What point does end attendance for leading and guiding?

A.       Imam Hussain guided people presented in Krabala at Ashura as much as possible. There are many evidences clarifying this role:

a.      He delivered an ultimatum to Shemr while was slaughtering Hussain: abstain from killing the God`s successor or the prophet`s grandson.

b.      He exempted Hurr, who besieged him and his accompanies and opposed them to return to Medina or other cities and lands.

c.       He forgave many Muslims refused to accompany him, and asked them: ‘now that you are not accompanying me, leave Karbala and go far from us to not hear my voice of helping’.

d.      He accepted many Christians (Vahb, his wife and his mother) to accompany and follow him.

e.      Explicitly, Imam Hussain said: ‘You [troops] have right on me to be guide’. It means that he felt ultimate pity for people in Islamic state (Ummat).

B.      Guiding people to a truthful life through avoiding, abstaining, and refusing rebels, libertines, and depraves is the main role of any nation`s divine leader.

C.      Believed or not believed, what Imam Hussain did in his life period was the main role of God`s successor.  

-          I conclude that:

a)      Imam Hussain was a God` successor

b)      Guidance is one of human rights.

Does modern human not need guidance to truth in this period? Can we –As Muslim or non Muslims- anticipate such role to be playing? Does God have any successor now?

If yes, I name this role player as Imam, who is necessary for human life and ‘earth cannot be empty from him’, the prophet Muhammad said. Shi`i Muslims name his as Imam Mahdi, the 12^th prophet successor who currently is hidden from eyes and will appears while God knows.

دکترسیدمهدی موحدابطحی

خاطره ای از مرحوم پدرم  نقل می کنم که خواندن آن با توضیحات زیر خالی از لطف نیست:

در سالهایی که ایشان در نجف اشرف بودند [1]، در ماه محرم و صفر موهای سر و صورت خود را کوتاه نمی کردند. در یکی از این ایام که به دیدن آیة الله خویی ^{رحمت الله علیه} رفته بودند، می بینند ایشان نیز محاسن خود را کوتاه نکرده و لباس سیاه پوشیده اند. آیة الله خویی [از روی تعجب و مزاح] فرمودند:

-          تو که اعلم تر از من شدی؟! [کنایه از این که محاسن تو بلندتر از محاسن من شده است]

-          چطور؟

-         در خانواده ما هر بار مادرم باردار می شد، یا سقط می کرد یا نوزاد اندکی پس از تولد می مرد. به توصیه خویشان و نزدیکان، مادرم نذر می کند اگر فرزندی پیدا کرد که زنده بماند، او را در ایام محرم و صفر سیاه بپوشاند. پس از این نذر، مادرم حامله شد و من به دنیا آمدم و در نوزادی نمردم و دیگر فرزندان پس از من نیز سقط نشدند بلکه به دنیا آمدند و زنده مانده اند. من نیز برای احترام به نذر مادرم در محرم و صفر سیاه می پوشم و محاسن خود را کوتاه نمی کنم، اگرچه ادای نذر مادر بر من واجب نیست.

«سیاه پوشی در عزا و مصیبت بر انسانها» امری متداول در فرهنگهای مختلف است زیرا رنگ سیاه، رنگ حزن و اندوه و هماهنگ با مصیبت است. به زبان بدن، فرد سیاه پوش احساسات درونی و عواطف انسانی خود را در آن مصیبت بروز می دهد (برون ریزی و تجلّی) تا سیاه شدن رابطه و عُلقة از دست رفته را بیان نماید.

از نظر «فقه شیعی»، سیاه پوشیدن توصیه نشده اما ممنوع هم نشده بلکه به طور کلی مکروه بوده بجز در کفش و عمامه و کساء (یا عبا یا قبا یا ردا) [2] که چنین کراهتی ندارند [3]. سیاه پوشیدن در عزای معصومین^{علیهم السلام} تأیید شده و نذر بر آن نیز مشروع و درست می باشد.

انگیزه سیاه پوشی

«سیاه پوشی در عزای معصومین»^{علیهم السلام} می تواند انگیزه های مختلفی داشته باشد:

1.       از باب «اظهار مودت» و «تولا» باشد زیرا دوست داشتن خویشان جزو اهل بیت پیامبر^{صلی الله علیه و آله و سلم} معادل اجر رسالت دانسته شده [4] و ادای این بدهی بر هر مسلمانی واجب است.

2.       «عمل به فرمایش معصومین»^{علیهم السلام} باشد که به عبارات مختلف روایت شده است: محزون شدن به خاطر حزن آنان و شاد بودن در شادی آنان [5].

3.       «احیای امر» معصومین^{علیهم السلام} باشد [6].

4.       انجام «امر به معروف» باشد که زیرمجموعه « باب جهاد» قرار دارد.

5.       از موارد «تعظیم شعائر دینی» باشد که نشانه تقوای قلبی است [7]. علماء اسلام پوشیدن لباس سیاه در مصیبت و عزای ائمه را از مصادیق تعظیم شعایر اسلامی دانسته اند که قرآن به آن سفارش می کند، از صفات مؤمنان می شمارد و ثواب و اجر الهی دارد. چنین سیاه پوشی را مکروه ندانسته اند.

همه علماء و فقهاء و مراجع سیاه پوشیدن در عزای معصومین^{علیهم السلام} به ویژه عزای حضرت اباعبدالله الحسین ^{علیه السلام} را تعظیم شعائر دینی دانسته اند. «فتاوای فقهی» در این باره را می توان سه دسته کرد:

1)       از مصادیق تعظیم شعائر دینی دانسته شده، کراهت نداشته بلکه استحسان نیز دارد (همگی/اجماع)[8]

2)       هم تعظیم شعائر دینی دانسته اند و هم کراهت کلی سیاه پوشی را زیر سؤال برده اند (سیستانی، جوادی تبریزی)

3)       سیاه پوشی در عزای معصومان ^{علیهم السلام} را مستحب دانسته اند (جوادی تبریزی، محمد کاظم یزدی).

«سیره» فقهاء و مراجع در سیاه پوشیدن یا نپوشیدن در عزای معصومین متفاوت بوده است:

1)      در روز عاشورا قبای سیاه بر تن می‌کردند (بروجردی)

2)      در محرم و صفر سیاه می پوشیدند (خویی، مرعشی نجفی، موحدابطحی)

3)      نه فقط سیاه پوشیدند بلکه وصیت کردند آن لباس سیاه را همراهشان دفن کنند (مرعشی نجفی) [9]

منابع

-          در محضر استاد

-          سیاه پوشی در سوگ ائمه

ایده اولیه این نوشتار قبلا در جزیره علم و با عنوان نذر سیاه پوشی منتشر شده بود.

9. «سفارش میکنم لباس سیاهی را که در ماه محرم و صفر میپوشیدم جهت حزن و اندوه در مصیبت های آل رسول اکرم ، با من دفن شود». سیاه پوشی در سوگ ائمه ، ص220

هنگامی که علی اکبر به میدان رو کرد، پدر به دنبال وی فرمود: خدایا، گواه باش، همانا شبیه ترین مردم به پیامبر صلوات الله و سلامه علیه و آله در آفرینش و در خُلق و خو و در سخن گرفتن به سوی این قوم درآمده است «لقد برز الی هؤلاء القوم اشبه الناس برسول الله خلقاً و خلقاً برسول الله».

این جمله نکاتی دارد:

1.      بهترین بودن از حیث خلقت اشاره به حُسن آفرینش و تکوین است. امام حسین علیه السلام آیه 33 از سوره آل عمران را هنگام میدان رفتن علی اکبر تلاوت کردند (إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمینَ). ایشان با خواندن این آیه برگزیده بودن علی اکبر و رسیدن به مقام اصطفاء را خاطر نشان کردند. پس می توان چنین برداشت کرد که مقام اصطفاء بر تکوین و آفرینش نیز تأثیر می گذارد، یعنی اگر اراده الهی بر این تعلق گیرد که فردی را برای پیامبری یا وصایت پیامبر برگزیده نماید، خلقت و آفرینش وی نیز برگزیده خواهد بود. به عبارتی دیگر، فرد برگزیده نه فقط هیچ عیب و نقصی ندارد بلکه به بهترین شکل نیز آفریده شده است. به همین خاطر که پدر بزرگوارش فرمود «هرگاه مشتاق دیدار پیامبر می شدیم به روی علی نگاه می کردیم». گفتنی است آیه 59 از سوره نمل صراحت دارد که خدا بر چنین بندگانی برگزیده سلام فرو می فرستد: قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ سَلامٌ عَلى‏ عِبادِهِ الَّذینَ اصْطَفى‏ آللَّهُ خَیْرٌ أَمَّا یُشْرِکُونَ.

2.     بهترین بودن از حیث خُلق و خو اشاره به نیکوترین تربیت دارد که آیه 4 از سوره قلم را تداعی می کند: وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیمٍ: خدا در قرآن چنان از اخلاقیات نیکوی پیامبر صلوات الله و سلامه علیه و آله سخن می گوید که گویا به تعجب درآمده است. کاربرد واژه «عظیم» در قرآن گویای اهمیت وصف و موصوف است. این مقام اصطفاء است که بر خلق و خو اثر گذاشته است.

3.     گاهی که آن حضرت برای قرآن با صدای جدش دلتنگ می شد، به علی اکبر می فرمود: «برایم قرآن بخوان تا از آن بهره برم». بهترین بودن از حیث سخن گویی اشاره به آیه 3و 4 از سوره نجم دارد که خدا درباره پیامبرش صلوات الله و سلامه علیه و آله می فرماید: وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏.إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحى‏: یعنی از پیامبر هیچ سخن و صدایی لهوگونه در نمی آید مگر این که وحی است (کنایه از این که همه گفته ها و اصوات وی وحی است). البته مقام اصطفاء نیز می تواند کلام بشری را به مافوق برساند. هنگامی که علی اکبر به سخن درآمد، لشگریان گفتند: صدای رسول الله صلوات الله و سلامه علیه و آله است. یعنی برخی از آنها جزو اصحاب ایشان بوده اند که صدایش را شنیده بودند! (عمرو بن حجاج زبیدی، عزره بن قیس،عبد الله بن حصن ازدی، عبد الرحمن بن ابی سبره جعفی، شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، اسماء بن خارجه فزاری، کثیر بن شهاب، محمد بن اشعث بن قیس) پس می توان نتیجه گرفت، صحابی بودن (بنابر مدعیان اهل تسنن) تضمین کننده حقانیت و سعادت نیست زیرا این صحابه در لشگر باطل بودند که می خواستند حجت خدا را بکشند. صحابه دیگری نیز بوده اند که از اسلام مرتد شدند یا جزو معاندین ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام درآمدند. البته در میان یاران امام حسین علیه السلام نیز تعدادی از صحابه پیامبر حضور داشتند و شهید شدند (حبیب بن مظاهر اسدی، انس بن حارث کاهلی، انس بن حارث،طریف بن ابان).