جزیره علم

·          از نظر تاریخی، واژه «طب اسلامی» (Islamic medicine  ) از قرن سوم در نوشته های مسلمانان و واژه «طب مسلمین» در نوشته های غیرمسلمانان به ویژه اروپائیان زیاد به کار رفته است. طب اسلامی یا طب مسلمین طبی بود که مورخان، مستشرقین و جنگجویان مسیحی آن را در مقابل معلومات طب اروپایان قبل از رنسانس مطرح کردند. در آن زمان، طبی رایج میان مسلمانان بسیار پیشرفته تر از طب رایج اروائیان بود.چنین نامگذاری تاریخی همان «طب سنتی» (traditional medicine  ) بود که توسط مردم و اطبا به کار گرفته می شد. تنها طب رسمی ملتها در گذشته تاریخ، طب سنتی آمیخته به طب عامیانه (folk medicine  ) بود. پس طب اسلامی یا طب مسلمین بیانی مسیحی اروپایی از طب سنتی مسلمانان بود. برخی مورخان و مستشرقان مانند سیریل الگود و ادوارد بروان دروان تفوق و برتری پزشکی مسلمانان بر پزشکی اروپائیان را دوران طب اسلامی نامیده اند حتی برخی کشورهای مسلمان نیز این دوران را به نام دوران طب اسلامی پذیرفته اند. پایان سیطره طب سنتی بر دانش و معرفت پزشکی را می توان از ابتدای قرن شانزدهم میلادی دانست: زمانی که پاراسلیوس کتابهای جالینوس و ابن سینا را آتش زد و خواستار پژوهش عقلی به جای پذیرش نقلی شد و پزشکی کنونی رشد یافت. بنابراین، «پزشکی نوین» در برابر طب بازمانده از گذشته (سنتی و عامیانه) قرار می گیرد.

·          اگرچه توجه به طب سنتی در سالهای اخیر توجه به طب اسلامی را بیشتر کرده، اما همه این جریانها گرد تاریخ گرفته اند مگر این که ارزش و تأثیر و موفقیت خود را به دنیای علمی امروز ثابت نمایند تا مدارکی از علم پزشکی نوین گردند. در واقع، رویکرد تاریخی به مدارک پزشکی مسلمانان باعث شده چنین نامگذاری انجام شود. چنین رویکردی محدودیتهایی دارد که نمی تواند منجر به تأثیر بر دانش پزشکی کنونی بگذارد. برخی از مقالات همایش مدیریت طب اسلامی (تیرماه 1386، قم) ایرادات چنین رویکردی را مشخص نموده اند.

·          برخی که به طبابت سنتی مشغولند برای مهم جلوه دادن فعالیت خود، از یک طرف برخی دستاوردهای پزشکی نوین را نفی می کنند و ایرادات آن را برجسته می نمایند و از طرف دیگر، آنچه را که خود به آن می پردازند و شواهدی در آموزه های اسلامی دارد، طب اسلامی می نامند تا تقدس این نام آنها را محافظت نماید. افراد زیادی در ایران چنین شیوه ای پیش گرفته اند. این راهبرد ناشی از ترس آنان و ترس آنها ناشی از سه چیز است: 1) جهل و نادانی، 2) طمع، 3) تحمیق و تحمیر توده های مردم. پس می توان انتظار داشت که سوء استفاده کنندگان منافع فردی را با چنین فرصتهایی همراه کرده و از آموزه های دینی استفاده ابزاری نمایند.

·         طب سنتی که امروزه در ایران، پاکستان و هند رواج دارد قسمتی از دانش پزشکی و طبابتی است که نتوانسته مسیر تکاملی خود را مانند پزشکی نوین طی کند، از پیشرفتهای علمی و معرفتی و فناوری بشری جامانده و در دوران کودکی خود باقی است. کتاب «آشنایی با فلسفه پزشکی» تفاوت مبنایی پزشکی نوین و طب سنتی را برجسته نموده است که می باید برای توسعه طب سنتی به آن توجه شود. مقاله «تحلیل استدلال علمی در طب سنتی ایران» (فصلنامه طب سنتی اسلام و ایران، زمستان1390، صص 285 تا 295) تلاش کرده مبنای علمی و معرفتی خاص طب سنتی را به زبان علمی روز پزشکی توسعه داده و عقب ماندگی آن را جبران نماید.

·         از نظر لغوی، واژه طب اسلامی ترجمه ای غلط انداز است زیرا پزشکی نمی تواند اسلامی شده یا اسلامی نشده باشد مگر این که مشترکات دین اسلام و دانش و هنر پزشکی مشخص شده باشند. مهمترین اشتراک این دو، حوزه معرفتی و حوزه کاربردی می باشند و نه در میزان گزاره های علمی. در سالهای اخیر، برخی از مراکز و اندیشمندان و پزشکان مسلمان در ایران و دیگر کشورهای مسلمان سعی داشته اند آموزه های دینی رسیده از پیامبر ^{صلی الله علیه و آله و سلم} و معصومین ^{علیهم السلام} را به عنوان طب اسلامی مطرح نمایند. این آموزه ها سه گونه اند: 1) در طبابت پزشکی و بهداشت فردی یا جمعی کاربرد دارند (practical guideline)، 2) معرفت اطباء و پزشکان و اندیشمندان را تغییر می دهند، 3) به صراحت متضمن روشهای درمانی و علاجی هستند (گزاره های پزشکی). چنین تلاشی با موفقیتهای نیز روبرو شده است زیرا فرهنگ مسلمانی آن را می پذیرد و به خاطر انتساب چنین آموزه هایی به معصومین، مقاومت در برابر پذیرش آنها کاهش می یابد. قابل پیش بینی است که آموزه های طبی و بهداشتی دین اسلام با مبانی طب سنتی همخوانی بیشتری داشته باشند تا با مبانی پزشکی نوین زیرا هم طب سنتی و هم آموزه های دینی متناسب با میران معرفت و دانش مردم در گذشته ای از تاریخ بوده است، اما آموزه های دینی الزاماً محدود به زمان گذشته نیستند زیرا بنابر دلیل عقلی و وحیانی، آنها فراتر از زمان نیز می باشند. پس ممکن است بتوان با استفاده از دانش و معرفت و علوم بشری در زمان کنونی، این آموزه های دینی را نیز وارد دنیای علم و دانش پزشکی کرد. مقاله «طب الرضا: الگوی طب اسلامی» برخی از مدارک دینی را با دیدگاهها و روشهای معرفتی و علمی پزشکی نوین قابل فهم کرده تا مورد پژوهش قرار گیرد. ممکن است برخی اعتبار رساله ذهبیه را زیر سؤال ببرند و حتی آن را منافی عصمت امام  بدانند اما می توانم بگویم که هرچه بیشتر با رساله ذهبیه (طب الرضا علیه السلام) آشنا شده ام، معرفت علمی ام نیز افزایش یافته است آن چنان که نمی توانم به خود اجازه دهم به آن وسیله عصمت امام را زیر سؤال ببرم. ممکن است میزان گزاره های علمی (scientific statements) در طب الرضا کم باشند (البته با قیاس به دانش تجربی پزشکی و محدود به پارادایم غالب) اما اعتبار این رساله نه فقط به گزاره های علمی آن، بلکه به میزان تأثیر معرفت شناختی (medical epistemology) نیز می باشد. برای فهمیدن طب سنتی یا اسلامی باید فلسفه پزشکی یا فلسفه طب سنتی یا فلسفه طب اسلامی را نیز دانست آن وقت می توان دریافت که دو پارادایم یا نظام فکری متفاوت (طب سنتی و پزشکی نوین) سنجش ناپذیرند، زبان علمی متفاوتی دارند، و معرفت حاصله و تولید دانش در هر کدام متفاوتند.

·         اما این سوال مطرح می شود که آیا دین و منابع دینی (قرآن و کلام وحیانی معصومین) چه رسالتی دارند؟ آیا رسالت آنهاست که بر دانش پزشکی تأثیر بگذارند؟ آیا معرفت پزشکی می تواند متأثر از آموزه های دینی باشد؟ آیا عملکرد افراد حرفه ای حوزه سلامت و درمان می توانند از آموزه های دینی تأثیر بگیرند؟ پرداختن به پاسخ این پرسشها نیاز به مقالات دیگری دارد که برخی از این سوالات در مقاله «رسالتهای قرآن نسبت به علوم پزشکی: تحلیلی بر رابطه علم و دین» (همایش طب و قرآن، اصفهان، اردیبهشت 1389) پاسخ داده شده اند.

پانوشت: این مقاله در پی انتشار مطلبی در «پایگاه خبری الف» نوشته شد ( 1 ) که بحثهای متعددی را از سوی برخی علاقه مندان، پزشکان، محققان، و استفاده کنندگان از طب سنتی به دنبال داشت ( 2 ). ( 3)، (  4)، 

این مطلب در «سایت تحلیلی الف» بازنشر شده است.

به جلسه پیش دفاع پایان نامه دکترای اخلاق در مؤسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (قم) دعوت شده ام. شاید خبرهای جالبی بتوانم گزارش کنم.

تاریخ: پنج شنبه 28 / 2 /91، ساعت 4 بعد از ظهر

مکان: قم، شهرک پردیسان، ساختمان شماره 2 مؤسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی

عنوان پایان نامه: اصول اخلاق پزشکی مؤثر بر تصمیم گیریهای بالینی بیماران مرگ مغزی از دیدگاه اسلام

دانشجو: حجه السلام و المسلمین قدرت الله مؤمنی

استاد راهنما: حجه السلام و المسلمین دکتر محمد علی شمالی (قم)

اساتید مشاور: دکتر سید جلال ضیایی (اصفهان)، دکتر سید حسین فتاحی معصوم (مشهد)

داوران: دکتر محمدباقر لاریجانی (تهران)، حجه الاسلام والمسلمین حسن اسلامی (قم)، دکتر حسن میانداری(تهران)

البته از ابتدای دانشجویی حجه الاسلام مؤمنی تا انتخاب موضوع پایان نامه و انجام تحقیق همواره همکاری نزدیک و مؤثری با ایشان داشته ام. ایشان عضو گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است که یک تحقیق میان رشته ای انجام داده که نو می باشد.

The Future of World Civilization

Mahdi Movahed-Abtahi

Here is a tradition (Hadith) narrated by Shi`a Imam about the future of the world named as "The Promise"s Government" of the world

I would like analysis it as a sign of the future civilization. The tradition says: "….When he governs, he will pick up all down-spouts in cities….."

One: Down-spout guides rain from the ceilings houses, buildings, apartments and so one. It avoids these places to be damaged by rain via guiding rain outward not inward them. When it is raining, flowing water of lanes, avenues, and streets seeks a lower level of the earth -such as sewer or surplus- ending to wells, rivers, seas, and valleys. Of course, we should avoid flood-water or torrent, too 

Two: What a down-spout does is "out-warding a natural phenomena or its side effects form mankind life". This function cause outcomes of rain increasing the risk of walking and cycling in these places  

Three: A) The God cause to rain on the ground not. B) The owner of houses, apartments and so one have increased the flowing water on cities increasing accident risk for others 

Four: Down-spout makes rain`s outcomes more risky for others while other has not participated in the building, and houses. Down-spout protects the owner from harms but increases the risk for other people in that city. 

Five: They should pay cost increased risk of what they have not induced by themselves 

Six: Here, popular benefits encounter individual benefits. Then, the individual freedom will be limited to free popular benefits. This is one of the worldwide laws of the future civilization that the promised will govern the world while Jesus Christ will accompany him.

Do you wish to visit that time? Are you awaiting such government? What are you think that we must do?

«مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت» رئیس جدیدی پیدا کرده و من دیروز در جلسه معارفه اش حضور داشتم. معاون تحقیقات و فنآوری، برخی رؤسای دانشکده ها و مراکز دیگر نیز بودند. شب قبلش خودم را آماده کرده بودم اگر لازم شد و صلاح بود، نظری داشته باشم. در جلسه فضایی دیگر حاکم بود و ظرفیت افراد حاضر اندک. این مطالب را در زیر آورده ام:

ترویج عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت: چالش یا فرصت؟

1. فلسفه ای که عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت از آن منشأ گرفته متفاوت با فلسفه ای است که در ایران و بر اساس آن طبابت پزشکی و مراقبتهای سلامتی انجام می گیرد. در ایران، مراقبتهای سلامتی مبتنی بر فروش خدمت است یا همان نظام کالا/خدمت یا مشتری مداری. پس رابطه گیرنده و دریافت کننده خدمات نیز بر اساس رابطه مشتری - فروشنده می باشد. در خارج از ایران، عوامل اجتماعی مؤثر برسلامت مبتنی بر حقوق انسانی و ایفای مسئولیت نسبت به آن می باشد. پس «ادای تکلیف» یا «انجام مسئولیت» بر فروش خدمت اولویت دارد، «رسیدن حق به حقدار» مهم است نه گرفتن کالاخدمت.
2. در نظام مبتنی بر بازار، منفعت مادی همیشه یک طرف معادله است و اصلاً خدمت بر اساس «ارزش داشتن منفعت مادی»، تعریف می شود اما در نظامی که عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت شکل گرفته اند، دو طرف معادله منفعت مادی نسیتند و اصلاً خدمت بر اساس معادله و رابطه دو طرفه تعریف نمی شود بلکه در«یک نظام کلی» (شاید مبتنی بر نظریه سیستمها) شکل گرفته اند.
3. تفاوت خاستگاه این باعث می شود نظام اخلاق پزشکی متفاوتی برای آن دو متصور باشد زیرا که «ارزشهای متفاوتی» را پذیرفته اند.
4. بنابراین، «فلسفه متفاوت برای مراقبتهای سلامتی» در ایران کنونی و جهان غرب وجود دارد که نادیده گرفتن این تفاوتها و صرفاً تقلید کردن برای ترویج و کنترل عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت می تواند منجر به هدر رفتن منابع و از دست دادن فرصتها گردد.

واژه های کلیدی

عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت (social determinants of health)

فلسفه مراقبتهای سلامتی (philosophy of health care)

رابطه گیرنده و دریافت کننده خدمات (health giver-health provider)

رابطه مشتری - فروشنده (seller-consumer)

«وقتی او بیاید و حکومتش را تشکیل دهد، ناودانها را از کوچه ها بر می دارد....» این روایت را جدای از درستی یا نادرستی آن یا جدای از احتمال وقوع آن، تحلیل می کنم:

1- کوچه و خیابان محل عبور همگان است پس اختصاص به کسی ندارد اما خانه و مغازه و انبار و ..... اختصاص به صاحب آن دارد (مالک یا مستأجر).

2- وقتی باران و برف می بارد، از راه ناودانها به زمین می رسند. معمولاً ناودانها به بیرون خانه ها و مجتمعهای مسکونی و آپارتمانها سرازیر می شوند. اگر کسی از کوچه و خیابانی عبور کند که آب ناودان از خانه یا ملکی در آن سرازیر شده، ممکن است آسیب ببیند (زمین بخورد، ...). یعنی ریسک آسیب به دیگری دارد.

3- منافع اختصاصی هر کس نباید به منافع همگانی آسیب برسانند. یعنی حقوق مدنی حاکم بر حقوق فردی هستند. یعنی قانون می تواند مانع از آسیب رسانی به حقوق مدنی (اجتماعی) گردد حتی اگر منافع فردی آسیب زننده کم شوند.

4- مالک در باریدن باران یا برف دخالتی نداشته است، در جاری شدن آنها نیز دخالت ندارد، اما در جاری شدن آب بارانِ ملک خود بر سطح معابر عمومی دخالت داشته است. یعنی پیامد مالکیت فردی وی، با منابع اجتماعی تعارض پیدا کرده است.

5- چنین حقوق مدنی یا حقوق بشر یا حقوق شهروندی در هیچ کجای دنیا دیده نمی شود حتی در جمهوری اسلامی نیز که ادعای آن را دارد نیز یافت نمی شود!

به امید روزی که آن منجی بیاید و حکومتش را به پا دارد. آمین.